İŞİTME ENGELLİ BİREYLERİN İLETİŞİMSEL AMAÇLI SOSYAL MEDYA KULLANIM ALIŞKANLIKLARININ İNCELENMESİ

Odyolog Nedim TURGUT¹, Dr. Aykut BOZAN², Uzman Margut TURGUT³

¹Yunus Emre İşitme Engelliler Okulu, Mersin, Türkiye
²Medical Park Tarsus Hastanesi Kulak Burun Boğaz Kliniği, Mersin, Türkiye
³Yunus Emre İşitme Engelliler okulu, Mersin, Türkiye

Özet

Amaç: Bu araştırma ile işitme engelli bireylerin ve normal işiten akranlarının iletişimsel amaçlı sosyal medya kullanım alışkanlıklarının incelenmesi amaçlandı.

Bireyler ve Yöntemler: Çalışmaya lise düzeyinde eğitimini sürdüren 58'i (36 kız, 22 erkek) işitme engelli, 63'ü (37 kız, 26 erkek) normal işiten toplam 121 birey dahil edildi. Çalışmaya katılan tüm bireylere 12 sorudan oluşan "Sosyal Medya Kullanma Analiz Anketi" uygulandı. Elde edilen veriler tanımlayıcı istatistiksel metotlar (frekans, yüzde, ortalama, standart sapma) ile birlikte, parametrik koşullara göre istatistiksel olarak gruplar arası karşılaştırma, araştırma değişkenleri arasında ilişkisel tarama yapıldı.

Bulgular: İşitme engelli bireylerin 39 (%68.4)'u, normal işiten bireylerin ise 49 (%77.8) sosyal medya kullanıcısı olduğunu, işitme engelli grubun 20 (%35.1)'si sosyal medyayı günlük 15'dak. ve daha az kullandığını, her iki grubun 19 (30.2)-(%33.3) kişisi ise 1 saat süreyle kullandıklarını belirttiler. Her iki grupta evebeynlerin sosyal medya kullanma oranın benzer olduğu, çalışmaya katılan işitme engelli grubun 31 (%54.4)'i sosyal medyayı fotograf-video paylaşmak, normal işiten grubun 57 (%90.5)'si ise iletişim amaçlı kullandığını, işitme engelli bireylerin 49 (%86)'u sosyal medya kullanımı sırasında görüntülü konuşma ve işaret dilini kullandığını, her iki grubun ağırlıklı olarak WhatsApp sosyal medya ağını, araç olarak ise akıllı telefonu kullandıkları söylenebilir. Çalışmaya katılan iki grup arasında araştırma değişkenlerinde istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmadı. Grup içi karşılaştırmalar istatistiksel olarak anlamlı bulunmazken işitme cihazı kullanma ile sosyal medyayı kullanma süresi arasındaki ilişki orta düzeyde pozitif yönlü olarak değerlendirildi.

Sonuç: Çalışmaya katılan normal işiten ve işitme engelli bireylerin sosyal medyayı kullanma oranı, sıklığı, süresi, kullandıkları sosyal medya kanalı, kullanma amacı ve aracı değişkenleri beraber ele alındığında sosyal medyanın öğrenciler üzerinde önemli bir etkileşim aracı olduğu ve iletişimsel amaçlı olarak yaygın kullanıldığını söylemek mümkündür.

Özet

Giriş

İletişim teknolojilerindeki yenilikler insanlara, düşüncelerini ve eserlerini paylaşacakları olanaklar yaratan, paylaşım ve tartışmanın esas olduğu bir ortam sunmaktadır. Bu yeniliklerin en önemlilerinden biri de internet tabanlı sosyal medya araçlarıdır. Sosyal medya, sürekli güncellenebilmesi, çoklu kullanıma açık olması, sanal paylaşıma olanak tanıması açısından önemli bir iletişim aracıdır. İnsanlar sosyal medyada günlük düşüncelerini yazmakta, bu düşünceler üzerine tartışabilmekte ve yeni fikirler ortaya koyabilmektedirler. Ayrıca kişisel bilgilerinin yanında çeşitli fotoğraflar, videolar, paylaşabilmektedirler[1].

İletişim gerek kişinin sosyalleşmesi gerekse bulunduğu toplumun kültürel bilgisini edinmede önemlidir[2]. İletişimsel güçlükler ile karşılaşan işitme engelli bireyler[3], bu güçlükleri aşmak için, normal işiten bireylerden daha fazla gayret sarf etmekte ve çeşitli iletişim yöntemleri kullanmak zorunda kalmaktadırlar[4-6]. İnternet, iş ve yaşam alanımızın her noktasına bilgiyi gönderme ve eriştirme özelliği bakımından bir iletişim devrimi gerçekleştirmiştir. Bu bakımdan internet, modern iletişim sisteminin en önemli destekçisi konumundadır. Gelişen toplum gibi işitme engelli bireyler tarafından internet, özelliklede sosyal medya yoğun olarak kullanılmaktadır[7].

Bu araştırma ile XXXXXXX ili XXXX XXXXXX XXXXX XXXXX Özel Eğitim Meslek Lisesi ile XXXXXXXX Ticaret ve Sanayi Odası Anadolu Lisesi öğrencileri örnekleminde işitme engelli bireylerin ve normal işiten akranlarının iletişimsel amaçlı sosyal medya kullanım alışkanlıklarının incelenmesi amaçlanmaktadır.

Giriş

Yöntem ve Gereçler

Bu çalışmaya lise düzeyinde eğitimini sürdüren 58'i (36 kız, 22 erkek) işitme engelli, 63'ü (37 kız, 26 erkek) normal işiten toplam 121 öğrenci dahil edildi. Çalışmaya katılan bireylerin 48 (%39,7)' ü erkek, 73 (%60,3)'si kız idi. Çalışmaya katılacak işitme engelli bireylerin odyolojik bilgileri, tıbbi tanı ve sağlık kurulu raporlarından okul öğrenci bireyselleştirilmiş eğitim programı dosyalarından alınmıştır. Bu çalışma için XXXXX Valiliği İl Milli Eğitim Müdürlüğü'nün 03.05.2016 tarih ve 4945270 sayılı kararı ile onay alındı. Ayrıca çalışmaya katılan çocukların ebeveynlerine “Bilgilendirilmiş Gönüllü Olur Formu” imzalatılarak çalışma için izin alındı.

Çalışmaya katılan tüm bireylere 05-14.06.2016 tarihleri arasında "Sosyal Medya Kullanma Analiz Anketi" uygulanarak veri toplama işlemi gerçekleştirildi (Ek 1). Anket araştırmacılar tarafından geliştirilmiş olup 12 sorudan oluşmakta idi. Anketin 1-4. soruları katılımcılar hakkında demografik bilgileri, 5-12. sorular ise iletişimsel amaçlı asosyal medya kullanma alışkanlıklarını sorgulama amaçlı desenlendi. Anket doldurma işlemi bireysel uygulama metodu ile yapıldı. Uygulama esnasında isteyen işitme engelli bireylere işaret dili tercümanı yardımcı oldu. Elde edilen veriler SPSS 12.0 (SPSS Inc., Chicago, IL, USA) bilgisayar programı kullanılarak tanımlayıcı istatistiksel metotlar (frekans, yüzde, ortalama, standart sapma) ile birlikte, parametrik koşullara göre istatistiksel verilerin karşılaştırılmasında iki grup arasındaki farkta t-testi ve araştırmanın değişkenleri arasında korelasyon analizi uygulandı. Elde edilen bulgular %95 güven aralığında, %5 anlamlılık düzeyinde değerlendirildi.

Ek 1: Sosyal Medya Kullanma Analiz Anketi

Yöntem ve Gereçler

Bulgular

Çalışmaya dahil edilen toplam 121 katılımcıdan işitme engelli bireylerden biri anketi eksik doldurması nedeniyle çalışma dışı bırakılarak 120 birey ile çalışma tamamlandı. Çalışmaya dahil edilen işitme engelli bireylerin işitme düzeyleri, havayolu işitme eşikleri 0.25-6 kHz, kemik yolu işitme eşikleri ise 0.5-4 kHz saf ses ortalamasına göre sınıflandırıldı (8,9). Buna göre işitme engelli bireylerin ikisi orta-ileri, sekizi ileri, kırk yedisi ise çok ileri derece işitme kayıplı idi. Bunların 12 (%21.1)'si unilateral, 6 (%10.5)'sı bilateral işitme cihazı, 1 (%1.8)'i koklear implant kullanmakta idi. Katılımcıların büyük çoğunluğu 38 (%66.7) herhangi bir cihaz kullanmıyor idi ayrıca bu grup iletişim yöntemi olarak işaret dili kullanıyor idi. Katılımcıların "Sosyal Medya Kullanma Analiz Anketi"ne verdikleri yanıtlara ilişkin bulgular incelendiğinde; Sosyal medya kullanıp kullanmama ve kullanma sıklığının sorgulandığı maddeye ilişkin bulgular Tablo 1'de gösterilmiştir. İşitme engelli bireylerin 39 (%68.4)'u, normal işiten bireylerin ise 49 (%77.8) sosyal medya kullanıcısı olduğunu ve günlük ile haftalık düzeyde farklı sıklıkta kullandıklarını belirttiler.

Tablo 1: Sosyal medya kullanıyor musunuz? Kullanıyor iseniz hangi sıklıkta kullanıyorsunuz?

Sosyal medya kullananların ne kadar süre ile kullandıklarını belirlenmek istendiği soruya çalışmaya katılan her iki grubun yanıtları Tablo 2'de gösterilmiştir. Tablo incelendiğinde işitme engelli grubun 20(%35.1) kişisi 15'dak. ve daha az kullandığını, ikinci yoğun kullanım süresi olarak ise normal işiten grup ile işitme engelli grup aynı olarak sırasıyla 19 (%33.3)-19 (30.2) 1 saat süreyle kullandıkları görülmektedir.

Tablo 2: Sosyal medya kullanıyor iseniz ne kadar süre kullanıyorsunuz?

Kullanılan sosyal medya kanalı ile ilgili bulgular Tablo 3'te gösterilmiştir. Her iki grubun ağırlıklı olarak işitme engelli ve normal işiten sırasıyla 44 (%77.2), 54 (%85.7) ile WhatsApp sosyal medya ağını kullandıkları söylenebilir.

Tablo 3: Hangi sosyal medya kanalını kullanıyorsunuz?

Sosyal medya kullanma amacına ilişkin bulgular ise Tablo 4'te gösterilmiştir. İşitme engelli grubun 31 (%54.4)'i sosyal medyayı fotoğraf-video paylaşmak için kullanırken, normal işiten grubun ise 57 (%90.5)'si iletişim için kullandığını belirttiler.

Tablo 4: Sosyal medya kullanma amacınız?

Sosyal medyaya ulaşmak için hangi aracı kullanıyorsunuz? Sorusuna çalışmaya katılan her iki grup (işitme engelli grup 47 (%82.5), normal işiten grup 57 (%90.5)) yoğun olarak akıllı telefon yanıtını verdi.

Evebeynlerin sosyal medya kullanma durumunu sorgulayan bölüme verilen yanıtlar ise Tablo 6'da gösterilmiş olup, her iki grup arasında benzerlik olduğu gözlenmektedir. Sosyal medya kullanımı sırasında işitme engelli bireylerin 49 (%86)'u görüntülü konuşma ve işaret dilini, 10 (%17.6)'u işaret dilinin yanı sıra yazılı mesajı, 2 (%3.5)'si ise işaret diline ek olarak konuşmayı da kullandığını belirttiler.

Tablo 5: Sosyal medyaya ulaşmak için hangi aracı kullanıyorsunuz?

Tablo 6: Anne-babanızın sosyal medya kullanma durumu?

Çalışmaya katılan normal ve işitme engelli iki grup arasında sosyal medya kullanımı ve sıklığı, sosyal medya kullanım süresi, evebeynlerinin sosyal medya kullanması açısından karşılaştırma yapıldı. İki grup arasında sosyal medya kullanımı ve sıklığı yönünden elde edilen fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmadı (p=0,930; p>0,05). Her iki grubun evebeynlerinin sosyal medya kullanma durumu yönünden karşılaştırıldı, iki grup arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmadı (p=0, 947; p>0,05). Ancak sosyal medya kullanım süresi bakımından iki grup arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulundu (p=0,006; p<0,05).

Grup içi karşılaştırmalar işitme engelli grup için uygulanarak bulgular Tablo 7'de gösterilmiştir. İşitme engelli grupta sosyal medya kullanımı ve sıklığı ile sosyal medya kullanım süresi, evebeynlerinin sosyal medya kullanması, kullanılan sosyal medya kanalı, işitme cihazı kullanma durumu değişkenleri arasında ilişki istatistiksel olarak anlamlı bulunmaz iken, işitme cihazı kullanma durumu ile sosyal medya kullanım süresi arasındaki bulgu orta düzeyde pozitif yönlü ilişki şeklinde değerlendirildi (r=0,302; p=0,031; p<0,05).

Tablo 7: İşitme engelli gruptan elde edilen korelasyon değerleri (n=57).

Bulgular

Tartışma

Bilgi alışverişi, iletişim gibi teknolojide çok hızlı değişimin yaşandığı günümüzde, sosyal medya zaman ve mekan sınırlaması olmadan paylaşımın, tartışmanın esas olduğu bir insani iletişim şeklidir. Bu anlamda sosyal medya, kullanıcılarına sosyalleşme, diğer kişiler ile iletişimde bulunma, tanıdıkların amaç, yaşam ve hedefleri gibi detayları birbiriyle paylaşma, anlık gelişmelerle aktarımların birçok kişi tarafından bilinmesini sağlama gibi çift yönlü iletişim imkanı sunar.

Sosyal medya kullanımının sorgulandığı çalışmalarda normal bireylerin yanı sıra engelli bireyler tarafından da yoğun olarak kullanılmakta olduğu görülmektedir[2,6,7]. Çalışmamızda sosyal medya kullanma oranı ve kullanma sıklığının sorgulandığı maddeye ilişkin olarak işitme engelli bireylerin 39 (%68.4)'u, normal işiten bireylerin ise 49 (%77.8) sosyal medya kullanıcısı olduğunu belirttiler. Sosyal medya kullanma oranı her iki grup arasında yüksek düzeyde benzer şekilde ve literatür ile uyumlu olarak bulundu. Vural ve ark.[1], normal işiten bireylerin sosyal medya kullanım sıklığını %67.4 ile "Her gün" olarak, Bodemann[10] ise işitme engelli bireylerin sosyal medya kullanma sıklığını "Günde birkaç kez" % 60 oranında bildirdi. Bizim çalışmamıza katılan işitme engelli bireylerin 29 (% 50.9)u, normal işiten bireylerin ise 43 (%68.2)'ünün literatürle uyumlu olarak "Günde birkaç kez" sosyal medya kullandıklarını belirttiler. Bu durum sosyal medyanın normal işiten bireyler gibi aynı kullanım sıklığında işitme engelliler tarafından da kullanıldığı şeklinde yorumlanabilir. Vural ve ark.[1] çalışmalarına katılan normal işiten bireylerin %53,6'sının günde 1‐3 saat arası zamanını internette geçirdiğini belirtmektedir.

Çalışmamıza katılan normal işiten ve işitme engelli bireylerin sırasıyla 19 (%30.2)-19 (%33.3)'u 1 saat sosyal medya sitelerinde vakit geçirmekte iken, işitme engelli bireylerin 20'si (%35.1) ise 15'dakika ve daha az vakit geçirdiklerini belirttiler. Normal işiten bireylerin 12 (%19)'u 1-3 saat vakit geçirdiklerini belirttiler. Ayrıca normal işiten bireylerin diğer kullanım süreleri işitme engelli bireylerden daha fazla olduğu görüldü.

Asuncion ve ark.[2] farklı engelli gruplarında (n=1189) yaptıkları çalışmada 614 katılımcının Facebook, 279 kullanıcının Skype ve 162 kullanıcının Twitter sosyal medyayı kullandığını bildirdiler. Bodemann[10], işitme engelli bireylerin ağırlıklı olarak kullandıkları sosyal medya araçlarını SMS, Facebook ve Twitter olarak tanımladı. Bizim çalışmamızda katılımcıların aynı anda bir ve/veya daha fazla sosyal medya ağını kullandıkları belirtti. İşitme engelli bireylerin 44 (%77.2)'ü, normal işiten bireylerin ise 54 (%85.7)'ü WhatsApp sosyal medya ağını kullandığını belirlendi. Çoğunlukla kullanılan bir diğer sosyal medya ağı ise işitme engelli bireylerin 36 (%63.2)'sının, normal işiten bireylerin 40 (%63.5)'ının kullandığı Facebook olduğu gözlendi ve bu durum literatür ile uyumlu olarak değerlendirildi. Kaya ve ark.[11] yüksek okul mezunu işitme engelli bireyler ile yaptıkları çalışmalarında, çalışmaya katılan bireylerin yoğun olarak Facebook sosyal medya ağını iletişim amaçlı kullandıklarını bildirdiler. Bizim çalışmamızda işitme engelli bireylerin yaklaşık yarısı 31 (% 54.4) sosyal medya kullanma amacını fotoğraf-video paylaşmak olarak tanımlarken, normal işiten bireylerin 57 (% 90.5)'i iletişim amaçlı kullandığını belirtmektedir. Bu durum normal işiten bireylerin sosyal medyayı öncelikli olarak iletişimsel amaçlı ikincil olarak ise eğlence amaçlı kullandıkları şeklinde yorumlandı. Her iki grupta belirtilen birincil amacın yanı sıra bir ve/veya daha fazla kullanım amacı olduğu gözlendi.

Akıllı telefonlar, kolay taşınabilir ve kullanışlı olması, özel dizaynı, sürekli internet erişimi sağlayabilmesi, birçok sosyal medya ağı ve uygulama çeşitliği nedenleri ile hem işitme engelli hem de normal işiten bireyler tarafından tercih edilmektedir. Chang ve ark.[12] yeni iletişim teknolojisi olarak akıllı telefonların çok çeşitli derecede işitme kayıplı olan bireyler tarafından yoğun olarak kullanıldığını belirtmişlerdir. Bizim çalışmamızda işitme engelli bireylerin 47 (%82.5)'si, normal işiten bireylerin 57 (%90.5)'i akıllı telefon kullanmakta idi. Literatürle uyumlu bulunan bu durumun iletişimde yeni teknolojik imkan sağlayan akıllı telefon cihazlarının normal işiten bireyler ile işitme engelli bireyler arasındaki iletişim açığını kapatmaya yardımcı olduğu şeklinde yorumlandı.

Morris ve ark.[13] genç bireylerin yaşlılara oranla daha fazla sosyal medya kullandıklarını belirtmişlerdir. Çalışmamızda ise hem işitme engelli bireylerin hem de normal işiten bireylerin evebeynlerinin sosyal medya kullanma durumları benzer şekilde bulundu. Her iki grupta aynı şekilde sadece annenin sosyal medya kullanma durumu çok az bulunmuş iken, hem annenin hem babanın aynı anda kullanma oranı daha yüksek bulundu.

İşaret dili ile ilgili yapılan çalışmalarda işaret dili kullanan işitme engelli bireylerin Facebook vasıtasıyla bir birleriyle görüntülü ve işaret dili kullanarak iletişimde bulunmayı tercih ettikleri belirtilmektedir[11]. Bizim çalışmamızda sosyal medya kullanımı sırasında çalışmaya katılan işitme engelli bireylerin 49 (%86)'u görüntülü konuşma ve işaret dilini, 10 (%17.6)'u işaret dilinin yanı sıra yazılı mesajı kullanmakta idi. Araştırma kapsamında kullanılan sosyal medya kanalı ve kullanma amacı bulguları birlikte değerlendirildiğinde bu sonuç daha anlaşılabilir olmaktadır. Çalışmaya katılan işitme engelli bireylerin bu tercihleri, işitme cihazı kullanım oranının çok düşük olması, sözel dil gelişimlerinin olmayışı veya telefon ile iletişim kuramamaları gibi iletişim alanındaki eksiklikleri ile açıklanabilir. Sosyal medya; işitme engelli bireylere akıllı telefon kullanma ile sosyal medya ağları üzerinde yazarak, işaret dili kullanarak görsel iletişim sağlamalarına önemli bir katkı sağlamaktadır.

Bu çalışma sosyal medyanın bu denli sık kullanıldığı toplumlarda farklı değişkenler açısından yapılacak diğer çalışmalara ışık tutabilir.

Sonuç olarak çalışmaya katılan normal işiten ve işitme engelli bireylerin sosyal medyayı kullanma oranı, sıklığı, süresi, kullandıkları sosyal medya kanalı, kullanma amacı ve aracı değişkenleri beraber ele alındığında sosyal medyanın öğrenciler üzerinde önemli bir etkileşim aracı olduğu ve iletişimsel amaçlı olarak yaygın kullanıldığını söylemek mümkündür.

Tartışma